Gaudium et spes

1. Il stretg ligiom dalla Baselgia cun l’entira famiglia humana

La legria e speronza, la tristezia e tema dils carstgauns dad oz, oravontut dils paupers e squitschai, ein era legria e speronza, tristezia e tema dils giuvnals da Cristus. Ei exista nuot human che fuss senza resun en lur cors. Lur atgna cuminonza secumpona gie da carstgauns che vegnan – uni en Cristus – menai entras il Spert Sogn sin lur pelegrinadi viers il reginavel dil Bab e che han retschiert in messadi dil salit per presentar quel a scadin e scadina. Perquei sesenta quella cuminonza stretgamein ligiada cun l’entira carstgaunadad e sia historia.

[…]

11. Il carstgaun sto rispunder all’inspiraziun dil Spert
Il pievel de Diu, muentaus dal Spert dil Segner ch’empleina l’entira tiara, sedat breigia dad eruir els eveniments, els basegns e desideris ch’el condivida cun ils auters carstgauns de nies temps, tgei ch’ei vers segns della preschientscha ni dil plan de Diu. […]

[…]

21. Co duei la Baselgia setener viers igl ateissem?
[…]
La Baselgia fa valer che renconuscher Diu stat buc en opposiziun alla dignitad dil carstgaun. Ei gie quella dignitad fundada en Diu e vegn cumplenida en el. […] La Baselgia docescha ultra da quei che la speronza escatologica sminuescha buca l’impurtonza dils pensums terresters. Biaronz vegn igl ademplir de quels pensums sustenius entras novas motivaziuns. Sch’il fundament divin e la speronza en la veta perpetna svaneschan, vegn la dignitad humana offendida grevamein, sco quei ch’ei seresulta oz savens, ed ils legns partenent veta e mort, cuolpa e dolur restan senza sligiaziun. Aschia ch’ils carstgauns crodan buca da rar ella desperaziun.
[…]

22. Cristus, il niev carstgaun

Pilver sesclarescha il misteri dil carstgaun sulettamein en il misteri dil Plaid incarnau. Pertgei Adam, igl emprem carstgaun, era la semeglia da quel che dueva vegnir (cfr. Ro 5,14), pia da Cristus, il Signur. Cristus, il niev/davos Adam, paleisa en sia revelaziun dil misteri dil Bab e da sia carezia al carstgaun cumpleinamein il carstgaun e sia suprema vocaziun. Ei fa pia buca surstar che quellas verdads numnadas han lur origin e lur culminaziun en el.

Quel ch’ei «il maletg dil Diu nunveseivel» (Col 1,15), quel ei era il carstgaun perfetg, che ha turnau als affons dad Adam la semeglia da Diu, che fuva deformada dapi igl emprem puccau. Perquei che la natira humana ei vegnida surprida, senza vegnir absorbida, eis ella era vegnida alzada en nus ad ina dignitad sublima. El, il Fegl da Diu, ei aschidadir s’unius entras sia incarnaziun cun tut ils carstgauns. El ha luvrau cun ils mauns d’in carstgaun, ha patertgau cun igl entelletg d’in carstgaun, ha agiu cun la voluntad d’in carstgaun ed ha carezau cun il cor d’in carstgaun. Entras sia naschientscha dalla purschala Maria eis el veramein daventaus in da nus, semeglionts a nus en tuts graus dano il puccau (cfr. Heb 4,15).

[…]

Il carstgaun cristian, ch’ei daventaus conforms al maletg dil Fegl ed empremnaschiu denter biars fargliuns (cfr. Ro 8,29), retscheiva «ils emprems duns dil Spert» (Ro 8,23), entras ils quals el daventa capavels d’ademplir la nova lescha dalla carezia. […] Tier in cristian auda senza dubi la necessitad e l’obligaziun da cumbatter il mal atras biaras tribulaziuns ed era da supportar la mort; mo attaschaus al misteri pascal e semeglionts a Cristus en sia mort, va el plein speronza viers la levada (cfr. Fil 3,10; Ro 8,17).

Quei vala buca mo per ils cristifideivels, mobein per tut ils carstgauns da buna voluntad, en il cor dils quals la grazia lavura a moda nunveseivla. Cristus ei morts per tuts (cfr. Ro 8,32) e la davosa vocaziun dil carstgaun ei veramein ina suletta, numnadamein la divina; perquei stuein nus tener avon egl, ch’il Spert Sogn porscha a tuts la pusseivladad dad esser colligiaus – sin ina moda ch’ei enconuschenta a Diu – cun quei misteri pascal.

[…]

[…]

39. La tiara nova ed il niev tschiel
Nus enconuschin buc il temps della cumplenida dil mund e della carstgaunadad (cfr. Fatgs 1,7). Nus savein è buc sin tgei moda ch’igl univers vegn a vegnir transformaus. Segir passa igl aspect de quest mund, deformaus dal puccau (cfr. 1 Cor 7,31). Nus savein denton dalla revelaziun che Dieus prepara ina nova habitaziun ed ina nova tiara, nua che la giustia avdescha (cfr. 2 Pd 3,13). Sia beadadad vegn a saziar abundontamein tut ils desideris de pasch che neschan dal cor dil carstgaun. Lu, cu la mort ei ventschida, vegnan ils fegls de Diu clamai da mort en veta en Cristus. E quei ch’era vegniu semnau en fleivlezia e corrupziun, vegn a sevestgir cun forza e cun la nuncorrumpeivladad. La carezia resta cun ses fretgs ch’ella ha purtau inagada; e tut quei che Dieus ha scaffiu per il carstgaun vegn liberau dalla sclavaria della vanitad e vargheivladad.
[…] La spetga d’ina nova tiara astga buca sminuir il quitau per la tgira de questa tiara […]. Malgrad ch’il progress terrester sto vegnir distinguius claramein dalla carschientscha dil reginavel de Cristus, ha el tuttina ina gronda impurtonza per il reginavel de Diu, schi lunsch ch’el sa contribuir per in meglier uorden della societad humana.
[…]

[…]

44. Igl agid che la Baselgia survegn dal mund contemporan
Sco igl ei impurtont per il mund ch’el renconuschi la Baselgia sco realitad sociala e ferment della historia, ual aschia ignorescha la baselgia buca con ch’ella ha retschiert dalla historia e dall’evoluziun della schlatteina humana.

L’experientscha dils tschentaners vargai, il progress dellas scienzias, ils scazis zuppai ellas pli diversas fuormas della cultura humana, entras ils quals la natira sezza dil carstgaun vegn paleisa en moda pli cumpleina, ed entras il quals sesarvan novas vias della verdad, tut quei ei d’avantatg era per la Baselgia. Facticamein ha ella empriu dalla biala entschatta enneu de sia historia d’exprimer il messadi de Cristus cun agid dellas noziuns e dil lungatg dils differents pievels; ultra da quei eis ella sesfurzada dad illustrar quei cun agid della sabientscha dils filosofs, e quei cun la finamira d’adattar igl evangeli enteifer cunfins cunvegnents, ton per esser capeivels a tuts, e corrispunder als basegns dils savieivels. Ina tala adaptaziun della predicaziun dil plaid revelau sto restar lescha de scadina evangelisaziun. Aschia vegn en scadin pievel svegliada la capacitad d’exprimer il messadi de Cristus en sia atgna fuorma. El medem temps vegn in scomi fritgeivel e vital promovius denter la Baselgia e las differentas culturas dils pievels (cfr. LG 13). Per augmentar in tal scomi, oravontut oz che las midadas ein aschi spertas e schi differentas las modas da patertgar, ha la Baselgia basegns particular digl agid de quels che vivan el mund, enconuschan sias differentas instituziuns e disciplinas ed enconuschan sia mentalitad, seigi da vart da cartents ni da nuncartents. Igl ei obligaziun digl entir pievel de Diu, oravontut dils pasturs e teologs, da tedlar attentamein cun agid dil Sogn Spert, differenziar ed interpretar ils differents lungatgs de nies temps.

[…]